Περί Πίστεως και… αρουραίων
Μεγάλωσα σε μια μάλλον θρησκευόμενη οικογένεια. Λέω «μάλλον» επειδή ο πατέρας μου, ιατρός στο επάγγελμα, ήταν ένας έντιμος άνθρωπος αλλά - αντίθετα με τη μητέρα - όχι αυτό που πραγματικά σημαίνει να είσαι «θρησκευόμενος». Τα πρώτα χρόνια μέναμε στην οδό Κ. Θεοδώρου, τον μικρό χωμάτινο δρόμο απέναντι από τον ναό της Φανερωμένης. Η μητέρα και η γιαγιά Ανδρομάχη ήταν ευσεβείς και συγχρόνως μοντέρνες, όμορφες και γοητευτικές γυναίκες και οι δύο. Θρησκευόμενοι ήταν και οι συγγενείς της μητέρας στο Αίγιο. Έτσι, δεν μπορούσε μάλλον να γίνει αλλιώς από το να γίνω κι εγώ ένας θρησκευόμενος νέος. Εκκλησιασμός, εξομολόγηση και κατηχητικό σχολείο. Συγχρόνως και πολύ διάβασμα για το σχολείο, αμέτρητες σκανταλιές με σφεντόνες και σπαθιά στο ύπαιθρο, αθλητισμός, προσκοπισμός. Ότι τελοσπάντων προσφερόταν εκείνα τα χρόνια σε ένα επαρχιωτόπουλο για τη σωτηρία της ψυχής και για την καλλιέργεια του νου και του κορμιού. Στην όψιμη εφηβεία, λίγο αργότερα από τις πύρινες αντιλογίες (debates) στη τάξη γύρω από τη σχέση θρησκείας και επιστήμης που είχα στα 16 και 17 με μαρξιστές συμμαθητές μου στην Αθήνα, κάτι άρχισε να αλλάζει σιγά-σιγά μέσα μου. Ο αυθάδης και ατίθασος νέος, χαμένος στην απεραντοσύνη της Αθήνας και μόνος πια απέναντι στον Κόσμο, είχε ήδη μπαρκάρει για το συναρπαστικό ταξίδι του νου και της ψυχής. Για το ταξίδι της περιέργειας, της αμφιβολίας, της αμφισβήτησης, της διαρκούς αναζήτησης και της γνώσης. Οι εμπειρίες στάθηκαν κι αυτές καταλυτικές. Η συνεχής ενασχόληση με τις βιολογικές επιστήμες έπαιξε κι αυτή τον ρόλο της. Και κάπως έτσι το νεαρό αγόρι, που έπαιζε ping-pong στην αίθουσα της «Χριστιανικής Ένωσης» τις καθημερινές και παρακολουθούσε μορφωτικές κινηματογραφικές ταινίες στην αίθουσα της «Αποστολικής Διακονίας» τα πρωινά της Κυριακής στο Αίγιο, μεταμορφώθηκε σταδιακά σε έναν μη-θρησκευόμενο ενήλικο άντρα. Παράλληλα, έχω πια αποδεχτεί την πολύ σημαντική διάκριση ανάμεσα στις έννοιες Θεός, Πίστη και Θρησκεία (δηλαδή δόγμα, εκκλησία και ιερείς). Με τον Θεό η σχέση μου είναι φιλοσοφική και προσωπική. Μερικές φορές συνειδητοποιώ ότι βρίσκομαι σε έναν ιδιότυπο διάλογο μαζί του. Εγώ του μιλάω κι αυτός με ακούει, ή νομίζω ότι με ακούει, όπως ακριβώς δηλαδή συμβαίνει στη σχέση μου και με τους νεκρούς γονείς μου. Τον αμφισβητώ διαρκώς επιστημονικά και τον αναζητώ επειγόντως όταν ξαφνικά κινδυνεύσω. Όμως, με τα μέσα και τις δυνάμεις που μου έδωσε όταν, όπως λένε, με δημιούργησε, παραδέχομαι ότι δεν μπορώ να τον καταλάβω και η πολυετής θητεία μου στην Ιατρική και ο λεγόμενος «Λόγος» με εμποδίζουν να τον αναγνωρίσω. Πέστε με λοιπόν άθεο, πέστε με αγνωστικιστή αν προτιμάτε. Δεν θα με προσβάλετε. Θα με προσβάλετε μόνο αν με πείτε κακό και άδικο άνθρωπο. Θα με προσβάλετε αν θεωρήσετε ότι λείπουν από τη ζωή μου η ηθική συνείδηση, ότι λείπουν η διαδικασία της συνεχούς αυτογνωσίας και αυτοσυνειδησίας. Θα με προσβάλετε αν μου πείτε ότι η ζωή μου είναι ένας «ανεξέταστος βίος».
Η Πίστη, τώρα, είναι μια τεράστια κινητήρια δύναμη της Ιστορίας, μια τέταρτη διάσταση του ανθρώπινου βίου, δίπλα ακριβώς στη Σοφία, την Αρετή και την Ομορφιά. Μια διάσταση που εκδηλώνεται ήδη από την εποχή που ο homo sapiens ζούσε στις σπηλιές. Κι αυτό το γνωρίζουμε και επιστημονικά. Γνωρίζουμε, δηλαδή, με αναμφισβήτητο τρόπο τη μεγάλη ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν σε μια ανώτερη, σε μια υπερφυσική δύναμη. Να πιστεύουν σε Θεούς ή σε Θεό, που διαφέρουν ανάλογα με τον χρόνο και τον τόπο, αλλά πάντως να πιστεύουν. Ομολογώ ότι στέκω με δέος και συγκίνηση μπρος στο γεγονός ότι η Πίστη ήταν πάντα πηγή ελπίδας και θάρρους για τους ανθρώπους, και έμπνευση για σπουδαία μνημεία πολιτισμού και εξαιρετικά έργα τέχνης. Από την άλλη μεριά, τώρα, η Θρησκεία δεν είναι τίποτα άλλο από δημιούργημα των ανθρώπων, που τους οδήγησε η ανάγκη να πιστεύουν και η συνακόλουθη ανάγκη να αποκτήσουν σύμβολα, χώρους και λειτουργούς για τη Λατρεία του Θεού ή των Θεών τους. Ένα ανθρώπινο δημιούργημα είναι λοιπόν η Θρησκεία, που συνδέεται όμως στενά με την Πίστη τους. Υποστηρίζεται από πολλούς, με πολύ λογικά επιχειρήματα, ότι η Θρησκεία ήταν πάντα δύναμη του Κακού. Συχνά συμφωνώ μαζί τους. Άλλωστε οι λειτουργοί της Θρησκείας δεν κουράζονται να μας δίνουν αφορμές για τέτοιες σκέψεις. Αυτές τις μέρες πολλά γράφονται στον αμερικανικό Τύπο (για μια ακόμα φορά) για τη σεξουαλική κακοποίηση εκατοντάδων παιδιών από ιερείς και αξιωματούχους της Καθολικής Εκκλησίας. Άλλες κοινωνίες (ακόμα και η μικρή κοινωνία του Αιγίου) δοκιμάζονται από παρόμοια σκάνδαλα και προκλητικές συμπεριφορές λειτουργών της Χριστιανοσύνης. Όμως, ενώ θα πρέπει να καταδικάζουμε και να τιμωρούμε τέτοια αδικήματα, ας μη ξεχνάμε ότι αυτά είναι έργα ανθρώπων, ότι δεν θα πάψουν να υπάρχουν όσο υπάρχουν άνθρωποι (και όλοι οι άνθρωποι έχουν και ένστικτα και αδυναμίες και πάθη), και κυρίως ότι δεν έχουν σχέση με τον Θεό, ούτε με την Πίστη και την ανάγκη των ανθρώπων να θρησκεύονται, να έχουν τόπους λατρείας, εικόνες και σύμβολα.
Θεωρώ, λοιπόν, όσους λοιδορούν την Πίστη των ανθρώπων – και η Θρησκεία είναι αναπόσπαστο μέρος της Πίστης τους – ανθρώπους στερούμενους σοφίας, ανθρώπους φανατικούς και μισαλλόδοξους. Δεν εννοώ όσους τα βάζουν με τον Θεό - όσους έχουν τα κότσια να τα βάλουν με τον Θεό - αλλά όσους τα βάζουν με την Πίστη των ανθρώπων. Δεν εννοώ, δηλαδή, όσους με εργαλεία την επιστήμη, τη σκέψη και τον σεβασμό στον άνθρωπο (π.χ. Richard Dawkins, Sam Harris, Christopher Hitchens, Stephen Hawking, για να αναφέρω μόνο μερικούς διάσημους άθεους του 20ου αιώνα) αμφισβήτησαν την ύπαρξη του Θεού, αλλά τους υβριστές των απλών ανθρώπων επειδή αυτοί συμβαίνει να πιστεύουν και να λατρεύουν τους Θεούς τους. Εννοώ όσους περιφρονούν και λοιδορούν την απλή γυναίκα του χωριού, που χωρίς να τη βλέπει κάποιος ανάβει ένα κερί εμπρός στην εικόνα του Χριστού για να τον ευχαριστήσει. Εννοώ όσους περιφρονούν και λοιδορούν τις γυναίκες που ανεβαίνουν γονατιστές τα σκαλιά στο νησί για να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας. Εννοώ, φυσικά, και τον ανόητο γνωστό δημοσιογράφο που πρόσφατα καμάρωσε δημοσιεύοντας «έργο» του στο οποίο το πρόσωπο της Μαρίας και του Ιησού είχαν αντικατασταθεί από τη μούρη αρουραίων! Τον γνωστό δημοσιογράφο που είναι τόσο ανόητος και τόσο εμπαθής, που, ενώ φιλοδόξησε ότι με αυτόν τον τρόπο θα ταπείνωνε πολύ τη συγκεκριμένη θρησκευτική εικόνα με ανταμοιβή χιλιάδες “likes” στο διαδίκτυο, στην πραγματικότητα διέπραξε αληθινή Ύβριν όπως την εννοούσαν οι άνθρωποι στην Αρχαία Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, πρόσβαλε βάναυσα και πολλά από όσα αντιπροσωπεύει ο Ευρωπαϊκός Πολιτισμός: πλουραλισμό, ανεκτικότητα, σεβασμό στο δικαίωμα των ανθρώπων να πιστεύουν, σεβασμό στη φυλετική και θρησκευτική διαφορετικότητα. Με δυο λόγια, αυτό που έκανε ο δημοσιογράφος είναι ακριβώς σαν να πέταξε τη σακούλα με τα σκουπίδια του σπιτιού του μέσα στον Παρθενώνα, σαν να αφόδευσε μέσα στον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο. Με την ελπίδα ότι θα μετανιώσει για τη βάρβαρη πρωτοβουλία του, του αφιερώνω αυτήν την εικόνα. Ονομάζεται «Η Μαντόνα της Γάτας» (La Madonna del Gatto) ca. περίπου 1575. Έργο του ζωγράφου Federico Barocci, που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε καλλιτεχνικώς στο Urbino της Ιταλίας - ένα από τα πολύ μεγάλα πολιτισμικά κέντρα της Αναγέννησης που ανέδειξε καλλιτέχνες όπως ο Raphael. Γράφει για αυτό το έργο η “National Gallery”, σε μήνυμα που έλαβα σήμερα στο Facebook: «Η Ιερή Οικογένεια με ασυνήθιστη ανεπισημότητα και ζωντάνια… Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής κρατάει μια καρδερίνα, παραδοσιακό σύμβολο του Πάθους του Χριστού, πειράζοντας τη γάτα εμπρός αριστερά… Η Παρθένος εμφανίζεται προεχόντως στο κέντρο θηλάζοντας το Τέκνο… και ο Άγιος Ιωσήφ σκύβει μπροστά». Τον συμβουλεύω να επισκεφτεί σε πρώτη ευκαιρία το έργο αυτό, στην αίθουσα 8 της “National Gallery” στο Λονδίνο. Ας καθίσει στον πάγκο μπροστά στον πίνακα και ας σκεφτεί πολύ. Για Ιστορία, για Ευρωπαϊκό Πολιτισμό, για Αναγέννηση, για Τέχνη, για Πίστη, για Θρησκεία, για τους ανθρώπους και για τους αρουραίους.
24 Αυγούστου 2018
Ακολουθήστε μας στο facebook και στο twitter: