Τα καρδιακά φυσήματα στα παιδιά

Είναι φυσικό πολλοί γονείς να νοιώθουν άγχος και φόβο όταν ο γιατρός διαπιστώνει («διαγιγνώσκει») ότι το παιδί τους έχει καρδιακό φύσημα. Ωστόσο, αυτή η διάγνωση είναι πάρα πολύ συχνή. Καρδιακό φύσημα ανακαλύπτεται σε πολλά παιδιά σε κάποια φάση της ζωής τους και είναι ιδιαιτέρως συχνό σε βρέφη και μικρά παιδιά. Μάλιστα, πολλά μικρά παιδιά έχουν φύσημα της καρδιάς τους χωρίς να το γνωρίζουν ούτε τα ίδια ούτε οι γονείς τους. Στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων τα καρδιακά φυσήματα στα παιδιά δεν είναι ανησυχητικά, ουδόλως επηρεάζουν την υγεία τους και η καρδιά τους δουλεύει εντελώς φυσιολογικά.

Τι ακριβώς είναι το καρδιακό φύσημα; Το καρδιακό φύσημα είναι ένας ήχος. Είναι ένας πρόσθετος ή ασυνήθιστος ήχος που ακούει ο γιατρός όταν εξετάζει την καρδιά του μωρού, του παιδιού ή του εφήβου. Με άλλα λόγια, το φύσημα της καρδιάς είναι απλώς ένα εύρημα, μια παρατήρηση που προκύπτει από τη φυσική εξέταση του ασθενούς. Όταν ο γιατρός εξετάζει με το στηθοσκόπιο (τα «ακουστικά» του) την καρδιά, παρατηρεί τους ήχους που αυτή παράγει. Σε όλα τα φυσιολογικά άτομα υπάρχουν δύο διακριτοί, διαφορετικοί ήχοι - ας τους πούμε το «τικ» και το «τακ» - που παράγονται από το κλείσιμο των καρδιακών βαλβίδων με κάθε καρδιακό χτύπο καθώς η καρδιά αντλεί και προωθεί το αίμα προς το σώμα. Καρδιακό φύσημα ονομάζουμε έναν επιπλέον ήχο, δηλαδή έναν ήχο εκτός από τους κανονικούς ήχους της καρδιάς, που δημιουργείται από κάποιου βαθμού στροβιλισμό ή διαταραχή της ροής του αίματος καθώς αυτό κυκλοφορεί μέσα στην καρδιά ή μέσα στα μεγάλα αγγεία κοντά στην καρδιά. Μερικές φορές αυτός ο επιπλέον ήχος είναι απλώς ο ήχος της φυσιολογικής ροής του αίματος καθώς αυτό κυκλοφορεί μέσα στη φυσιολογική καρδιά. Άλλες φορές, το καρδιακό φύσημα μπορεί να είναι η εκδήλωση κάποιου καρδιακού προβλήματος. 

Ελπίζω να έχει γίνει μέχρι τώρα σαφές ότι το καρδιακό φύσημα δεν είναι από μόνο του μια καρδιοπάθεια, δεν είναι δηλαδή κάποια νόσος της καρδιάς. Μάλιστα, πρέπει να τονίσω και πάλι ότι τα πιο πολλά παιδιά με καρδιακό φύσημα δεν έχουν καρδιοπάθεια.

Ποιες είναι οι αιτίες των καρδιακών φυσημάτων; Οι αιτίες των φυσημάτων της καρδιάς είναι πολλοί και διάφοροι παράγοντες ή νόσοι, όπως για παράδειγμα ο πυρετός, η αναιμία, ελαττωματικές καρδιακές βαλβίδες, τρύπες στα τοιχώματα της καρδιάς, ή η χειρουργική επιδιόρθωση των συγγενών καρδιοπαθειών (δηλαδή παθήσεων της καρδιάς που υπάρχουν ήδη κατά τη γέννηση). Γενικώς, αναλόγως με την αιτία τους τα καρδιακά φυσήματα τα χωρίζουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Α. τα «αθώα» (δηλαδή αβλαβή) ή «λειτουργικά» καρδιακά φυσήματα, και Β. τα «παθολογικά» καρδιακά φυσήματα. Στα αθώα φυσήματα, η καρδιά είναι εντελώς φυσιολογική. Στα παθολογικά φυσήματα, υπάρχει κάποιο κατασκευαστικό πρόβλημα, κάποιο δηλαδή ελάττωμα στην καρδιά (π.χ. μια τρύπα στην καρδιά, μια στενή βαλβίδα, ή μια βαλβίδα που έχει διαρροή). Τα περισσότερα παθολογικά φυσήματα στα παιδιά δημιουργούνται από συγγενείς καρδιοπάθειες. Παιδιά με παθολογικά καρδιακά φυσήματα μπορεί να έχουν και άλλες εκδηλώσεις («σημεία» ή «συμπτώματα») που να δείχνουν πιθανό καρδιακό πρόβλημα.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να κατανοήσουν οι γονείς ότι το καρδιακό φύσημα δεν είναι πάντοτε σύμπτωμα καρδιακής νόσου.     

Τι είναι τα αθώα καρδιακά φυσήματα; Αυτά τα φυσήματα, που οι γιατροί τα ονομάζουν μερικές φορές και «λειτουργικά» ή «φυσιολογικά» καρδιακά φυσήματα, είναι εντελώς αβλαβή. Δεν έχουν σχέση με συγγενείς καρδιοπάθειες ή άλλου είδους καρδιοπάθειες. Είναι ήχοι που παράγονται από το αίμα που κυκλοφορεί με φυσιολογικό τρόπο μέσα από τις κοιλότητες και τις βαλβίδες της καρδιάς ή μέσα από τα αγγεία του αίματος κοντά στην καρδιά.  Είναι φυσήματα που δημιουργούνται από μια φυσιολογική και υγιή καρδιά. Όπως συμβαίνει να ακούμε μερικές φορές τον ήχο του νερού που τρέχει μέσα από έναν υδραυλικό σωλήνα, έτσι και ο γιατρός μπορεί συχνά να ακούσει τον ήχο του αίματος που τρέχει μέσα από την καρδιά ακόμα και όταν δεν υπάρχει καρδιακό πρόβλημα.

Τα αθώα καρδιακά φυσήματα είναι πολύ συχνά. Ένας μεγάλος αριθμός παιδιών και εφήβων με φυσιολογική καρδιά έχουν ή είχαν αθώο φύσημα σε κάποια χρονική περίοδο της ζωής τους. Ένα ιδιαιτέρως μεγάλο ποσοστό (έως και 90%) παιδιών 4-7 ετών έχουν αθώα φυσήματα. Αυτά τα φυσήματα γίνονται πιο δυνατά – δυναμώνουν σαν ήχοι - όταν η καρδιά χτυπάει γρηγορότερα και δυνατότερα, όπως συμβαίνει όταν το παιδί έχει πυρετό, άγχος, φόβο, ή εξετάζεται αμέσως μετά από άσκηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα φυσήματα είναι παθολογικά. Μπορεί, επίσης, τα αθώα φυσήματα να είναι λιγότερο δυνατά όταν το παιδί κοιμάται. Μπορεί να είναι διαλείποντα, δηλαδή να φεύγουν και μετά από καιρό να εμφανίζονται πάλι. Τα αθώα φυσήματα δεν προκαλούν συμπτώματα και δεν έχουν συνέπειες για την υγεία του παιδιού. Τα περισσότερα εξαφανίζονται με την πάροδο του χρόνου και μέχρι την ενηλικίωση. Μερικοί ενήλικες εξακολουθούν να έχουν αθώο φύσημα. Το παιδί ή ο έφηβος με αθώο φύσημα δεν χρειάζεται θεραπεία ή ειδική δίαιτα. Δεν χρειάζεται υπερπροστασία από τους γονείς του. Δεν χρειάζεται περιορισμούς στη ψυχαγωγική και αθλητική δραστηριότητα. Δεν χρειάζεται ειδικές προφυλάξεις (αντιβιοτικό) πριν από οδοντιατρικές εργασίες ή άλλες αιματηρές εξετάσεις και επεμβάσεις.

Τι θα κάνει (και τι πρέπει να κάνει) ο παιδίατρος όταν βρίσκει καρδιακό φύσημα στο παιδί; Πολλές φορές τα καρδιακά φυσήματα ανακαλύπτονται στη διάρκεια μιας εξέτασης ρουτίνας από τον γιατρό του παιδιού, παρόλο που σε προηγούμενες εξετάσεις δεν είχε βρεθεί φύσημα. Ο παιδίατρος, ή ο οικογενειακός γιατρός, θα τοποθετήσει το στηθοσκόπιό του σε διαφορετικά σημεία στο εμπρός μέρος του θώρακα του παιδιού και θα ακούσει (θα «ακροαστεί») με προσοχή τους διάφορους ήχους, δηλαδή τους χτύπους της καρδιάς και ανάμεσα σε αυτούς. Είναι πολύ χρήσιμο να είναι το παιδί ήρεμο στη διάρκεια αυτής της ακρόασης, επειδή μερικά φυσήματα είναι πολύ απαλά και δύσκολα ακούγονται. Αν το παιδί φοβάται, κλαίει ή δεν είναι συνεργάσιμο για τον γιατρό που το εξετάζει (προβλήματα που είναι συχνά στα βρέφη, τα νήπια και τα μικρά παιδιά), θα χρειαστεί οι γονείς να βοηθήσουν ώστε το παιδί τους να ηρεμήσει. Αν ο παιδίατρος διαγνώσει καρδιακό φύσημα στο παιδί στη διάρκεια κάποιου εμπύρετου νοσήματος, είναι πιθανόν να ζητήσει να εξετάσει πάλι το παιδί σε λίγες εβδομάδες όταν θα έχει υποχωρήσει ο πυρετός. Αυτό θα βοηθήσει τον γιατρό να αποφασίσει αν το φύσημα είναι αθώο ή όχι.

Ο παιδίατρος θα αξιολογήσει την ένταση του καρδιακού φυσήματος (δηλαδή πόσο δυνατό είναι σαν ήχος) και ορισμένα άλλα ακουστικά χαρακτηριστικά του φυσήματος. Θα παρατηρήσει, επίσης, σε ποιά φάση του καρδιακού κύκλου εμφανίζεται το φύσημα και αν αλλάζει όταν το παιδί αλλάζει στάση. Πολλές φορές ο παιδίατρος θα μπορέσει στο τέλος να κρίνει και να βεβαιώσει τους γονείς ότι το καρδιακό φύσημα του παιδιού τους είναι αθώο. Όμως, όταν ο γιατρός του παιδιού ανησυχεί ότι το φύσημα μπορεί να είναι παθολογικό (δηλαδή, ότι μπορεί να δημιουργείται από κάποια καρδιοπάθεια), ή όταν υπάρχει συνεχιζόμενη αμφιβολία, ή όταν οι γονείς είναι ανήσυχοι μετά την ανακάλυψη του φυσήματος, θα πρέπει να παραπέμψει το παιδί σε έναν ειδικό για την καρδιά των παιδιών για επιπλέον έλεγχο. Θα πρέπει, δηλαδή, να ζητήσει τη βοήθεια ενός παιδοκαρδιολόγου για μια διεξοδική καρδιολογική εξέταση και για περαιτέρω αξιολόγηση με ειδικές εξετάσεις αν χρειαστούν.

Μερικές φορές τα παιδιά παραπέμπονται από τον παιδίατρό τους είτε σε «καρδιολόγους» (δηλαδή καρδιολόγους ενηλίκων) ή σε διαγνωστικά κέντρα και εργαστήρια όπου τα παιδιά εξετάζονται, κλινικώς και με τους υπερήχους, από «καρδιολόγους». Αυτό, όπως διαπιστώνω στη δουλειά μου, έχει ως αποτέλεσμα να προτείνεται συχνά από τον «καρδιολόγο» στους γονείς, αφού πρώτα γίνει η εξέταση του παιδιού, να ελέγξει το παιδί τους και ένας «παιδοκαρδιολόγος» για πιο σωστή, πιο οριστική διάγνωση, ή για να μπορέσει να πάρει η οικογένεια μια βεβαίωση για τη συμμετοχή του παιδιού τους σε αθλητικές δραστηριότητες. Είναι προφανές ότι αυτή η τακτική είναι λανθασμένη αφού αυξάνει την ιατρική δαπάνη και μεγαλώνει το άγχος και την ταλαιπωρία των γονιών. Θα πρέπει οι γονείς να γνωρίζουν ότι οι παιδοκαρδιολόγοι έχουν εκπαιδευτεί ειδικώς στα καρδιακά προβλήματα των βρεφών, των παιδιών και των εφήβων. Έχουν κάνει πολυετείς, ειδικές και αποκλειστικές σπουδές στην Παιδοκαρδιολογία (“Pediatric Cardiology”, όπως ονομάζεται στην αγγλική γλώσσα). Αντιθέτως, οι καρδιολόγοι έχουν εκπαιδευτεί στα καρδιακά προβλήματα μόνο των ενηλίκων και υπερηλίκων ατόμων και συνεπώς είναι ακατάλληλοι γιατροί - είναι απλώς οι λάθος γιατροί - για την καρδιά των παιδιατρικών ασθενών (δηλαδή ασθενών μέχρι και την ηλικία των 21 ετών).   

Τι θα κάνει (και τι πρέπει να κάνει) ο παιδοκαρδιολόγος όταν εξετάζει το παιδί με καρδιακό φύσημα; Ο ειδικός για την καρδιά των παιδιών θα πάρει πρώτα το ιατρικό ιστορικό του παιδιού και στη συνέχεια θα κάνει «φυσική εξέταση», θα εξετάσει δηλαδή χωρίς μηχανήματα την καρδιά και το κυκλοφορικό σύστημα του παιδιού. Έτσι, ο παιδοκαρδιολόγος διαμορφώνει μια αρχική εντύπωση για το αν το φύσημα του παιδιού είναι αθώο ή παθολογικό. Πολύ συχνά, αμέσως μετά θα κάνει ένα ηχοκαρδιογράφημα (μια εξέταση που στην Ελλάδα συχνά ονομάζεται και «υπέρηχοι καρδιάς» ή «triplex  καρδίας»). Το ηχοκαρδιογράφημα είναι ένα είδος απεικόνισης της καρδιάς, κάτι σαν κινηματογραφική ταινία της καρδιάς που γίνεται με το μηχάνημα των υπερήχων. Είναι η πιο συνηθισμένη εργαστηριακή εξέταση που χρησιμοποιείται στα παιδιά για να διαγνωστεί ή για να αποκλειστεί καρδιοπάθεια, και επίσης για την παρακολούθηση παιδιών που έχουν ήδη βρεθεί να έχουν καρδιακό πρόβλημα. Δείχνει την κατασκευή της καρδιάς και των αγγείων που την περιβάλλουν, πόσο καλά δουλεύει η καρδιά σαν αντλία, και πώς κυκλοφορεί το αίμα μέσα από την καρδιά και τα αγγεία. Το ηχοκαρδιογράφημα μπορεί  - όταν συνδυάζεται με τις ικανότητες και την πείρα του εξεταστή - να βρει σχεδόν όλες τις συγγενείς καρδιοπάθειες ή οποιοδήποτε πρόβλημα λειτουργίας του καρδιακού μυός. Σε πολλές περιπτώσεις, για να είναι ο διαγνωστικός έλεγχος του παιδιού πλήρης θα χρειαστεί να γίνει και ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα (που ονομάζεται και ΗΚΓ).

Αν ο παιδοκαρδιολόγος διαπιστώσει ότι το καρδιακό φύσημα του παιδιού προκαλείται από κάποια συγγενή καρδιοπάθεια ή από κάποια άλλη πάθηση της καρδιάς, μπορεί σε μερικές περιπτώσεις να χρειαστεί να κάνει ή να παραγγείλει και άλλες εξετάσεις για να μπορέσει να δώσει στους γονείς μια ακριβή, πλήρη και οριστική διάγνωση. Τέτοιες επιπλέον εξετάσεις μπορεί να είναι: καρδιακός καθετηριασμός και αγγειογραφία, μαγνητική τομογραφία, αξονική τομογραφία, διοισοφάγειο ηχοκαρδιογράφημα, και ειδικές εξετάσεις του καρδιακού ρυθμού όπως καταγραφή με Holter ρυθμού και δοκιμασία κοπώσεως.

Η «πρόγνωση», δηλαδή η προοπτική και η πρόβλεψη για την μελλοντική εξέλιξη των παιδιών που έχουν παθολογικό φύσημα εξαρτάται από τον τύπο και τη σοβαρότητα του καρδιακού προβλήματος που έχουν. Εδώ, θα πρέπει να καθησυχάσω τους γονείς τονίζοντας ότι ακόμα και αν ο ειδικός διαγνώσει ότι το καρδιακό φύσημα του παιδιού τους οφείλεται σε κάποιο κατασκευαστικό πρόβλημα της καρδιάς, δηλαδή σε κάποια «συγγενή καρδιοπάθεια», αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το παιδί θα χρειαστεί εγχείρηση καρδιάς. Μερικά παθολογικά φυσήματα δημιουργούνται από μικρές τρύπες («ελλείμματα») ανάμεσα στις κάτω κοιλότητες της καρδιάς. Αυτές οι τρύπες δεν μεγαλώνουν και συχνά κλείνουν από μόνες τους. Άλλα φυσήματα δημιουργούνται από στένωμα ή διαρροή μιας βαλβίδος της καρδιάς, που όμως μπορεί να είναι μικρού βαθμού. Γενικότερα, πρέπει να τονίσω ότι πολλά παιδιά με συγγενή καρδιοπάθεια ζουν μια φυσιολογική ζωή. Αθλούνται κανονικά χωρίς περιορισμούς. Μορφώνονται κανονικά και προοδεύουν. Παντρεύονται και αποκτούν παιδιά σαν όλα τα φυσιολογικά άτομα.

Αν ο παιδοκαρδιολόγος διαπιστώσει ότι το καρδιακό φύσημα ενός βρέφους, παιδιού ή εφήβου είναι αθώο, δεν θα χρειαστεί άλλη καρδιολογική παρακολούθηση. Επειδή σε πολύ κόσμο είναι συχνή η παρανόηση ότι όλα τα καρδιακά φυσήματα είναι σοβαρά, είναι πολύ σημαντικό για τον παιδοκαρδιολόγο να μιλήσει στους γονείς, μετά το τέλος της εξέτασης και του ελέγχου, για το τι είδους φύσημα έχει το παιδί τους και τι το δημιουργεί. Αν το φύσημα είναι αθώο, πρέπει οι γονείς να ακούσουν από τον παιδοκαρδιολόγο με τρόπο απλό, σαφή και κατηγορηματικό ότι η καρδιά του παιδιού τους είναι εντελώς φυσιολογική και ότι δεν υπάρχει ανάγκη για επανέλεγχο για αυτό το φύσημα στο μέλλον. Επανέλεγχος μπορεί να γίνει μόνο για να απαντηθούν επιπλέον ερωτήσεις που μπορεί να έχουν οι γονείς ή ο γιατρός. Αν το παιδί είναι αρκετά μεγάλο για να καταλαβαίνει, θα πρέπει να δοθεί και στο ίδιο το παιδί η διαβεβαίωση ότι δεν διαφέρει σε τίποτα από τα άλλα παιδιά. Ο παιδοκαρδιολόγος που από τη μια μεριά λέει στους γονείς ότι το παιδί τους έχει ένα αθώο φύσημα και από την άλλη τους ζητάει να εξετάσει πάλι το παιδί σε λίγους μήνες ή σε λίγα χρόνια δημιουργεί με τη στάση του σύγχυση και αμφιβολία στους γονείς για την αιτία του φυσήματος και για το μέλλον του παιδιού τους. Επιπλέον, αυτή η τακτική υποχρέωνει την οικογένεια και σε περιττές ιατρικές δαπάνες. Τα παιδιά με αθώα φυσήματα δεν χρειάζονται περαιτέρω καρδιολογική παρακολούθηση - τελεία.

16 Μαΐου 2012

 

Ακολουθήστε μας στο facebook και στο twitter: