Η σχέση μου με τη θρησκεία έχει περάσει από διάφορα στάδια, πράγμα που εξηγώ σε παλιότερο άρθρο μου. Πρέπει εδώ να επαναλάβω ότι συνεχίζω να σέβομαι το εντυπωσιακά ανθεκτικό στους αιώνες φαινόμενο της πίστης στον Θεό – σε οποιονδήποτε Θεό – και κάποτε να συγκινούμαι κιόλας με τις εκδηλώσεις λατρείας του Θεού, ιδίως εκείνες των απλών και ταπεινών ανθρώπων. Δεν θα έλεγα, βέβαια, ότι ανήκω στους “ευσεβείς” ή στους “θρησκευόμενους”. Εδώ και πολλά χρόνια, η θρησκεία κι εγώ έχουμε πάντως κατορθώσει να ισορροπήσουμε σε μια κατάσταση αμοιβαίας ανοχής που είναι μάλλον ένα είδος ανακωχής διαρκείας ή συναινετικού διαζυγίου αν προτιμάτε. Όμως, τον τελευταίο καιρό έχω αρχίσει να ενοχλούμαι και να θυμώνω πάλι μαζί της, και θα προσπαθήσω να σας το εξηγήσω.
H Πόλα είναι μια ηλικιωμένη γυναίκα που ζει, εδώ και πολλά χρόνια, εντελώς μόνη στο διπλανό σπίτι. Η Πόλα είναι, επίσης, μια πολύ ευσεβής γυναίκα και παλιότερα με έβλεπε με μισό μάτι που λένε, μέχρι που κατάλαβε ότι μάλλον δεν είμαι κακός άνθρωπος. «Να προσεύχεσαι και για μένα τον αμαρτωλό!» της είπα κάποτε καθώς επέστρεφε από την εκκλησία και συναντηθήκαμε στο πεζοδρόμιο. «Δεν έχεις ανάγκη εσύ, δεν έχεις ανάγκη…», αποκρίθηκε λες και είχε επιτέλους δεχτεί ότι υπάρχει και η κοσμική ηθική. Λες και είχε επιτέλους δεχτεί ότι μπορεί κάποιος να είναι έντιμος άνθρωπος χωρίς να είναι απαραίτητα καλός Χριστιανός. Πριν από μερικές ημέρες, καθώς τρώγαμε για μεσημέρι προσέξαμε από το παράθυρο την Πόλα να ταΐζει τα γατιά του κήπου της. «Δεν θέλει να εμβολιαστεί όμως!», λέει η Έφη, «αλλά θα της μιλήσω…». Ή Έφη της μίλησε. Της μίλησε και την έπεισε. Την άλλη μέρα η Πόλα έδινε θαρραλέα το μπράτσο της στο Κέντρο Υγείας Αμαρουσίου για την πρώτη δόση!... Λίγες ημέρες αργότερα – νωρίς το πρωί της Κυριακής του Πάσχα – μας τηλεφώνησε ότι είχε ένα κερί με το «Άγιο Φως» και ήθελε να το μοιραστεί μαζί μας. Κατέβηκα συγκινημένος με ένα μικρούτσικο άσπρο κερί στο χέρι να της ανοίξω την εξώπορτα. «Χριστός Ανέστη!» είπε και τα μάτια της έλαμψαν από χαρά. «Αληθώς Ανέστη!» της απάντησα καθώς άναβα το κερί μου. «Σε συγχαίρω που εμβολιάστηκες!» πρόσθεσα, και θέλησα πολύ να την αγκαλιάσω και να τη φιλήσω… Αλήθεια, πώς φιλάει κάποιος που φοράει μάσκα κάποια που επίσης φοράει μάσκα; Πώς είναι να αγκαλιάζει κάποιος και να φιλάει κάποια ακόμα και χωρίς μάσκα; Φοβάμαι πως κοντεύω να ξεχάσω.
Η Πόλα γύρισε στο σπίτι της, κι εγώ στις σκέψεις μου. «Γιατί ένας καλός – αλλά και πολύ ευσεβής – άνθρωπος, όπως η Πόλα, ήταν αρχικά τόσο αντίθετος με τον εμβολιασμό για μια επικίνδυνη, θανατηφόρα αρρώστια όπως η COVID-19;». «Υπάρχει ίσως κάποια σχέση ανάμεσα στα δύο πράγματα;». «Πόσο πιθανό, δηλαδή, είναι η συνύπαρξη θρησκευτικής πίστης και άρνησης του εμβολίου να μην είναι τυχαία;». «Ίσως», υποπτεύτηκα, «να υπάρχει σχέση αιτίας και αποτελέσματος ανάμεσα στα δύο». «Ίσως»… Η μικρή προσωπική έρευνα που έκανα μάλλον επιβεβαίωσε την υποψία μου. Θα είχε, μάλιστα, πολύ ενδιαφέρον αν οι ερευνητές της δημόσιας υγείας στη χώρα μας έκαναν και μια δική τους, πολύ πιο μεγάλη σχετική έρευνα. Ποιες άραγε είναι οι αιτίες που, όπως πληροφορούμαστε, πολλά ηλικιωμένα άτομα της κοινότητας αρνούνται να εμβολιαστούν; Ποιες άραγε είναι οι αιτίες που πολλοί γιατροί και άλλοι υγειονομικοί στα νοσοκομεία μας αρνούνται να εμβολιαστούν; Ποιες άραγε είναι οι αιτίες που μερικοί γιατροί και άλλοι υγειονομικοί στα εμβολιαστικά κέντρα επιχειρούν να μεταπείσουν άτομα που έχουν προσέλθει για να εμβολιαστούν και να αποτρέψουν τον εμβολιασμό τους; Στις τρεις (1-3) βιβλιογραφικές πηγές στο τέλος του άρθρου μπορεί κάποιος να βρει – αν όχι τις απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα – αρκετές σχετικές παρατηρήσεις και κυρίως τροφή για σκέψη και στοχασμό. Θα προσπαθήσω να μεταφέρω εδώ περιληπτικά την ουσία αυτών των πολύ σημαντικών και διαφωτιστικών άρθρων που δημοσιεύτηκαν (σε επιστημονικό ιατρικό περιοδικό, σε πανεπιστημιακό website, και σε δημοσιογραφικό website με ακαδημαϊκό χαρακτήρα αντιστοίχως) ανάμεσα στον Αύγουστο του 2020 και τον Απρίλιο του 2021. Η έμφαση με τη χρήση bold fonts είναι δική μου επιλογή.
#1. Τον τελευταίο καιρό, ο σκεπτικισμός γύρω από τα εμβόλια, η άρνησή τους και η αποφυγή ή η καθυστέρηση της λήψης τους περιγράφονται – στις ΗΠΑ και αλλού – με τον γενικό όρο «εμβολιαστικός δισταγμός» (vaccine hesitancy) που χρησιμοποιείται πλέον όλο και πιο συχνά. Ας σημειωθεί ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) χαρακτήρισε το 2019 τον εμβολιαστικό δισταγμό ως μία από τις δέκα μεγαλύτερες απειλές της υγείας στον πλανήτη. Το συγκεκριμένο άρθρο (1 Αυγούστου 2020), με τίτλο “To νομοσχέδιο VACCINES: Αποκρυπτογραφώντας τον εμβολιαστικό δισταγμό στην εποχή της COVID-19”, αποτελεί μια εξαιρετική ανασκόπηση ενός επίκαιρου και πολύ σοβαρού ζητήματος. Οι συγγραφείς, ερευνητές στο Παιδιατρικό Τμήμα της Ιατρικής Σχολής του Emory University, κάνουν μια σειρά από χρήσιμες επισημάνσεις και ακόμα πιο χρήσιμες προτάσεις. Οι συγγραφείς θυμίζουν αρχικώς ότι ο εμβολιαστικός δισταγμός είναι μια πολύ παλιά ιστορία. «Ενοχλεί», γράφουν, την πρακτική του εμβολιασμού ήδη από το 1796, όταν ο Edward Jenner χρησιμοποίησε υλικό από την ευλογιά των αγελάδων (cowpox) για να παρασκευάσει το εμβόλιο για την ευλογιά (smallpox). Στη συνέχεια, τονίζουν ότι μερικές νόσοι που προλαμβάνονται από τα εμβόλια (vaccine preventable diseases) επιστρέφουν τώρα και «απειλούν τα παιδιά του έθνους μας». Και ότι «το αντι-εμβολιαστικό αίσθημα είναι στο υψηλότερο σημείο όλων των εποχών, και η ιατρική κοινότητα έχει αναγνωρίσει την ανάγκη να το αντιμετωπίσει με έρευνα, δράση και συνηγορία (advocacy) υπέρ των εμβολίων». Και ότι «για να αντιμετωπίσουμε τον εμβολιαστικό δισταγμό χρειάζεται να αναδιαμορφώσουμε την προσέγγισή μας και να εστιάσουμε στην κατανόηση των βαθιών αιτιών αυτού του περίπλοκου προβλήματος».
Ποιες, όμως, είναι αυτές οι βαθιές αιτίες; Οι συγγραφείς σε αυτό το σημείο τονίζουν κάτι που θεωρώ απολύτως σημαντικό: «Ο εμβολιαστικός δισταγμός», λένε, «δεν είναι ένα επιφανειακό ζήτημα με καθολική λύση. Είναι, μάλλον, ένα πολύπλευρο, βαθιά σύμπλοκο κατασκεύασμα που ίσως έχει ρίζες στην ηθική μας σύνθεση (moral composition) που καθοδηγεί τις καθημερινές αποφάσεις μας». Και συνεχίζουν: «Η έρευνα έχει αποδείξει ότι μερικές συγκεκριμένες αξίες συνδέονται με τον εμβολιαστικό δισταγμό – ιδίως η αγνότητα (purity), η ελευθερία (liberty), και η αντίθεση στην αρχή ή εξουσία (anti-authority)». Και: «Σε συνδυασμό με την “ιστορική αμνησία” σχετικά με τις συνέπειες των νόσων που προλαμβάνονται από τα εμβόλια, ο εμβολιαστικός δισταγμός γίνεται ευκολότερα κατανοητός ως ένα σύστημα πίστης (a belief system) βασισμένο σε ορισμένες ηθικές αξίες. Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις αξίες, αντί να βασιζόμαστε αποκλειστικά στην ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, θα μπορέσουμε ίσως να αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά τον εμβολιαστικό δισταγμό». Τέλος, προσθέτουν ότι «η τρέχουσα έρευνα υποδεικνύει ότι αυτά που οδηγούν τον εμβολιαστικό δισταγμό εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις προσωπικές εμπειρίες και τα συστήματα πίστης».
Τι όμως σημαίνει αυτό; Τι είδους ιδέες και πεποιθήσεις έχουν οι λεγόμενοι Χριστιανοί εθνικιστές που συγκροτούν τη «θρησκευτική δεξιά» (religious right) στις ΗΠΑ; Αυτοί οι άνθρωποι, λοιπόν, πιστεύουν ότι «οι ΗΠΑ είναι ένα Χριστιανικό έθνος που θα πρέπει να υπηρετεί τα συμφέροντα των λευκών Αμερικανών», και ότι «αυτοί αποτελούν τον επιλεγμένο (chosen) λαό του Θεού και θα προστατεύονται από κάθε ασθένεια ή νόσο». Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι «οι Χριστιανοί εθνικιστές είναι πολύ πιο πιθανό να απέχουν από τον εμβολιασμό για την COVID-19 και να αγνοούν τα προφυλακτικά μέτρα σχετικά με τον κορονοϊό». Στο άρθρο διαβάζουμε επίσης ότι οι Χριστιανοί εθνικιστές φαίνεται ότι «τοποθετούν τους εμβολιασμούς εντός μιας κοσμοθεωρίας που γενικώς δεν εμπιστεύεται την επιστήμη και τους επιστήμονες αφού τους θεωρεί ως απειλή για την ηθική τάξη». Και ότι «Η αντι-εμβολιαστική διάθεση ταιριάζει με τον αντι-κυβερνητικό ελευθεριασμό (libertarianism) που κυριαρχεί ανάμεσα στους Χριστιανούς εθνικιστές», ότι « Πολλοί εντός αυτού του κινήματος τοποθετούν αυτήν την πίστη στην ελευθερία από την κυβερνητική δράση εντός ενός παραδοσιακού θρησκευτικού πλαισίου», ότι «Νιώθουν ότι η COVID-19 είναι το θεϊκά καθορισμένο μήνυμα του Θεού που λέει στον κόσμο να αλλάξει», και ότι «Αν η κυβέρνηση τους ζητάει να αντιτεθούν σε εκείνη την ιδέα και να εμβολιαστούν, πολλοί από αυτούς νιώθουν ότι είτε πηγαίνουν ενάντια στη θέληση του Θεού ή ότι η κυβέρνηση παραβιάζει τη θρησκευτική τους ελευθερία».
Πώς, άραγε, μπορεί να αντιμετωπιστεί η παραπληροφόρηση σχετικά με τον εμβολιασμό για τη νόσο COVID-19; Η συγγραφέας παραθέτει εδώ πολύ λογικές και πρακτικές προτάσεις. «Το πρόβλημα», γράφει, «δεν είναι απλώς ότι οι Χριστιανικές εθνικιστικές πεποιθήσεις θα είναι ένα σημαντικό εμπόδιο στην ανοσία της αγέλης (herd immunity). Για να διαλυθούν οι μύθοι γύρω από τον εμβολιασμό κατά της COVID-19 ανάμεσα στις θρησκευτικές κοινότητες, οι ηγέτες της εκκλησίας χρειάζεται να στρατευτούν για να επικοινωνούν τα γεγονότα στους ενορίτες – οι οποίοι ίσως τους εμπιστεύονται περισσότερο από τους επιστήμονες και την κυβέρνηση», και προσθέτει: «Για να αυξηθούν οι ρυθμοί του εμβολιασμού τα μηνύματα πρέπει να προέρχονται από έμπιστα (trusted) άτομα στην κοινότητα. Η γνώμη κάποιου κυβερνητικού αξιωματούχου θα έχει σε πολλές περιπτώσεις μικρότερη σημασία για έναν Χριστιανό εθνικιστή από τη συμβουλή ενός εκκλησιαστικού ηγέτη». Και: «υποστηρίζω ότι οι ηγέτες της πίστης μπορούν να καθοδηγήσουν τους πιστούς τους (their followers) και να χρησιμοποιήσουν τον άμβωνά τους για να ενθαρρύνουν τους ενορίτες ότι το εμβόλιο είναι ασφαλές και σύμφωνο με το θρησκευτικό δόγμα».
Θα διερωτηθεί ίσως κάποιος, σε αυτό το σημείο, αν υπάρχει αντίθεση και αντίσταση στις ιδέες και τις πρακτικές του Χριστιανικού εθνικισμού στις ΗΠΑ. Λοιπόν, ναι: υπάρχει! Στο άρθρο της, η ερευνήτρια Monique Deal Barlow γράφει σχετικώς: «Μερικοί εντός του ευρύτερου ευαγγελικού κινήματος έχουν αρχίσει να σημαίνουν τον συναγερμό για την επιρροή του ριζοσπαστικοποιημένου Χριστιανικού εθνικισμού». Μας πληροφορεί, λοιπόν η συγγραφέας του άρθρου: «Μετά την επίθεση στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου του 2021, μια συμμαχία ευαγγελικών ηγετών δημοσίευσαν μια ανοικτή επιστολή προειδοποιώντας: “Αναγνωρίζουμε ότι ο ευαγγελικαλισμός (evangelicalism), και ιδιαιτέρως ο λευκός ευαγγελικαλισμός, έχει καταστεί ευάλωτος στην αίρεση του Χριστιανικού εθνικισμού εξαιτίας μακράς ιστορίας ηγετών της πίστης που υιοθέτησαν την υπεροχή της λευκής φυλής (white supremacy)”». Γράφει, επίσης, η συγγραφέας: «Ο Francis Collins» (ιατρός-γενετιστής και αφοσιωμένος ευαγγελικός Χριστιανός) «επικεφαλής των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (NIH) των ΗΠA (photo) έχει δηλώσει (τον Δεκέμβριο του 2020): “Η εκκλησία, σε αυτήν την εποχή της σύγχυσης, θα έπρεπε να είναι ένας φάρος, ένα φως επάνω στον λόφο, μια οντότητα που πιστεύει την αλήθεια” και “Αυτή είναι μια μεγάλη στιγμή για την εκκλησία για να πει ότι, άσχετα από το πόσο καλοπροαίρετες μπορεί να είναι οι γνώμες κάποιου, αν δεν βασίζονται σε γεγονότα (fact) η εκκλησία δεν πρέπει να τις υποστηρίζει”».
Συμπέρασμα. «Ε, και λοιπόν; Τι σημαίνουν όλα αυτά, τι μας τα λες;», θα ρωτήσετε. Τα λέω επειδή είναι μάλλον προφανείς οι αναλογίες και οι ομοιότητες των παραπάνω απόψεων, των πεποιθήσεων και της δράσης των “Χριστιανών εθνικιστών” στις ΗΠΑ με όσα συμβαίνουν στη χώρα μας τους τελευταίους δεκαπέντε δραματικούς μήνες. Τι συμβαίνει στη χώρα μας; Στη χώρα μας, το κοσμικό κράτος, η κοινωνία και οι υγειονομικοί (δυστυχώς όχι όλοι…) διεξάγουν έναν μεγάλο αγώνα. Έναν ανθρωπιστικό, πατριωτικό αγώνα. Έναν αγώνα για να περιοριστεί και τελικώς να ηττηθεί η αρρώστια COVID-19. Και η “Εκκλησία της Ελλάδος” (ή εκκλησία της “Ορθοδοξίας” όπως προτιμάει συχνά να αυτοαποκαλείται) δυστυχώς κάνει ότι μπορεί για να υπονομεύσει αυτόν τον αγώνα! Αντίθετη στις μάσκες, αντίθετη στα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης (social distancing), αντίθετη στην απαγόρευση των συναθροίσεων των πιστών μέσα στις εκκλησίες, και – όπως υποπτεύομαι – αντίθετη ακόμα και στον εμβολιασμό! Ιερωμένοι αυτής της εκκλησίας έφτασαν πριν από λίγες ημέρες ακόμα και στο αθλιότατο σημείο να απαγορεύσουν σε πιστούς να προσκυνήσουν τον Επιτάφιο (δηλαδή το κατ’ αναπαράστασιν νεκρό σώμα του Ιησού του Ναζωραίου) επειδή φορούσαν μάσκα…
Θέλω, λοιπόν, να παρακαλέσω την “Εκκλησία της Ελλάδος” – που στον δημόσιο λόγο της σπανίζουν περιέργως (ίσως όχι και τόσο περιέργως) οι λέξεις “Χριστιανισμός” και “Χριστιανός” και πλεονάζουν οι λέξεις “ορθοδοξία” και “ορθόδοξος” – να απομονώσει και να εξουδετερώσει τους Έλληνες “Χριστιανούς εθνικιστές” που βρίσκονται στους κόλπους της, δηλαδή τους φανατικούς, τους εξτρεμιστές και τους μισαλλόδοξους. Θέλω, επίσης, να την παρακαλέσω να συμπαρασταθεί και να συμπορευτεί με όλα της τα μέσα στον αγώνα του Ελληνικού κοσμικού κράτους να νικήσει την αρρώστια COVID-19. Στο κρίσιμο ζήτημα των εμβολιασμών, την παρακαλώ να σταματήσει αμέσως τους ψιθύρους, τα μουρμουρητά, τα μισόλογα, τις πολύπλοκες, μπερδεμένες και συχνά αμφίσημες δηλώσεις. Περιμένω να βρει επιτέλους το θάρρος που της λείπει και απευθυνόμενη στους πιστούς να πει καθαρά και δυνατά ότι ο εμβολιασμός για την COVID-19 όχι μόνο δεν είναι ασύμβατος με τη θρησκευτική τους πίστη, αλλά είναι απολύτως συνεπής με τη ουσία της διδασκαλίας, το κήρυγμα και το μήνυμα του Ιησού (αλλά και του Παύλου), που δεν ήταν άλλο από Αγάπη για τον συνάνθρωπο.
O William Barclay (1907-1978) ήταν Σκωτσέζος κληρικός στην Εκκλησία της Σκωτίας, συγγραφέας, και καθηγητής Θεολογίας και Βιβλικής Κριτικής στο University of Glasgow. Είπε κάποτε: «Αν θέλουμε να αποδεχτούμε με κάποιον τρόπο τη διδασκαλία του Ιησού, τότε η μόνη δοκιμασία της πραγματικότητας της θρησκείας ενός ανθρώπου είναι η στάση του προς τους συνανθρώπους του. Η μόνη δυνατή απόδειξη ότι ένας άνθρωπος αγαπάει τον Θεό είναι το αποδεδειγμένο γεγονός ότι αγαπάει τους συνανθρώπους του». Σεβαστοί ιεράρχες της Ελληνικής Εκκλησίας, είμαι βέβαιος ότι η μεζούρα της “ορθοδοξίας” (δηλαδή της ορθοφροσύνης) – την αποκλειστική πατέντα της οποίας βαυκαλιζόσαστε ότι κατέχετε – θα έκρινε τον William Barclay μάλλον μικρό και ακατάλληλο για τις προτιμήσεις σας. Όμως, η Ιστορία της ανθρωπότητας έχει κρίνει ότι ήταν ένας σπουδαίος στοχαστής, ένας αληθινός Χριστιανός, και πάνω απ’ όλα ένας Καλός Άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στο κήρυγμα της Αγάπης για τον συνάνθρωπο. Δεν έχω αμφιβολία ότι αν ζούσε σήμερα θα ήταν μπροστάρης στον αγώνα για να εμβολιαστούν κατά της COVID-19 όσο είναι δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι, όσο γίνεται πιο σύντομα!
12 Μαΐου 2021
Βιβλιογραφία
1. https://academic.oup.com/cid/article/71/15/703/5819529?login=true
2. https://berkleycenter.georgetown.edu/posts/religion-bioethics-and-covid-19-vaccination
11 Μαΐου 2021
Ακολουθήστε μας στο facebook (επαγγελματική σελίδα)
Ακολουθήστε μας στο facebook (προσωπική σελίδα)